Volkert van der G. heeft radicale opvattingen over de rechten van dieren. Extremistische dierenbeschermers gaan ver in hun overtuiging. De Nederlandse tak van het fundamentalisme? 'Een stroper die uit de weg wordt geruimd, scheelt in elk geval weer een wreed iemand.'

Door Jeroen Trommelen. Met medewerking van Mac van Dinther. Dit artikel verscheen 16 mei 2002 in de Volkskrant.

Mineke deed ooit mee aan een overval op een veilinghuis waar bont werd verhandeld, vertelt ze in de interviewbundel Alle Dieren Vrij waarin radicale veganisten aan het woord komen. 'Een bloedlinke actie', zegt ze. 'Een overval met geweld werd het genoemd, en dat was ook wel zo. Er bleef één man achter in dat veilinghuis en het plan is gemaakt die even buiten werking te stellen om de administratie mee te nemen. Dat is ook gebeurd en daar is later door de rechtbank heel zwaar aan getild.'
Achteraf beoordeelt ze het als een nutteloze operatie. De bedoeling was 'om de hele bontwereld plat te krijgen' en dat is niet gelukt. De daders werden opgepakt en niet iedereen hield tegenover de politie zijn kaken stijf op elkaar, zoals onderling was afgesproken.
Veroordelen doet ze de actie niet. Mineke wil dieren helpen. 'Want dieren kunnen echt helemaal niks.' Zelf zou ze de wereld daarom ook anders hebben geschapen. 'Ik vind het bijvoorbeeld heel jammer dat een kat een muis vangt.'

'Eerlijk gezegd vind ik dieren belangrijker dan mensen', zegt ook dierenactiviste Sandra. Mensen mogen elkaar nóóit kwaad doen, maar er zijn misschien uitzonderingen op die regel. 'Een stroper die uit de weg wordt geruimd, scheelt in elk geval weer een wreed iemand. Als je hem zou laten doorgaan, betekent het dat hij honderden slachtoffers zou maken. Van een jager kun je geen vredelievend mens maken en van een slager ook niet.'

Ook veganist Rich is tegen geweld, zegt hij aanvankelijk. 'Ik vind het zielig voor dieren dat ze in een kleine ruimte moeten zitten en heel erg van mensen afhankelijk zijn.' De wereld moet anders, maar omdat veel mensen dat absoluut niet lijken te begrijpen, kan geweld niet worden uitgesloten. 'Geweld tegen goederen vind ik vaak heel goed. Tegen mensen? Ik vind alle mensen een beetje raar van binnen, mezelf ook. Sommigen vind ik gewoon rot van binnen. Die vind ik niet meer te redden. Die zijn zo gefrustreerd, die mogen van mij wel weg.'

Het zijn radicale uitspraken van dierenbeschermers die voor zichzelf de meest radicale oplossing hebben gekozen. Ze gebruiken niets waaraan een beest te pas is gekomen. Geen vlees uiteraard, maar ook geen honing, melk of eieren. Ook geen lucifers, vanwege de dierlijke lijm die in luciferkopjes is verwerkt. En zelfs geen muziekinstrumenten als een dwarsfluit of saxofoon, omdat onderdelen daarvan van vilt zijn gemaakt. Want vilt is wol, en wol is van het schaap, niet van de mens. Wie eenmaal kiest voor veganisme, moet consequent zijn.

Ook Volkert van der G., de verdachte van de moord op Pim Fortuyn, wilde consequent leven vóór de dieren en kwam daardoor geregeld in conflict met zijn omgeving, legt hij uit in het biografietje dat enkele jaren geleden op internet verscheen. Net als veel andere mensen tegen proefdiergebruik, bontfokkerij en intensieve veehouderij werd hij eerst vegetariër en daarna veganist.

Juridische procedures tegen veehouders ondertekende Van der G. niet alleen namens de Wageningse vereniging Milieu-offensief waar hij werkte, maar soms ook namens de Nederlandse Vereniging voor Veganisme. Die beweging is fel gekant tegen alle geweld jegens dieren, en dus ook tegen geweld op mensen. Maar naar het zich laat aanzien, heeft Van der G. zich aan dat laatste niet gehouden. En daar siddert nu ook de veganistische beweging van.

'Ik walg van geweld en moord. Ook al is iemand een klootzak, ik vind het walgelijk om iemand iets aan te doen', zegt Rymke Wiersma van de anarchistische uitgeverij Atlanta. Ze is al twintig jaar veganiste en woont in een veganistische woongroep in een Utrechtse nieuwbouwwijk.
Tien jaar geleden was ze een van de samenstellers van de interviewbundel met opmerkelijk radicale uitspraken van veganistische geestverwanten. In het licht van de moord op Fortuyn klinken die woorden nu extra wrang. 'Ik ben ook heel bang dat veganisten nu in de hoek van de fanaten worden geplaatst.' Wat onterecht zou zijn. 'Ik ken die Volkert niet en denk ook niet dat zijn motivatie uit het veganisme kan voortkomen. Er moet nog iets anders bijzitten. We hopen met z'n allen dat hij psychotisch was of zo. Dat zou een opluchting zijn.'
Maar indertijd schrok ze wel van de opvattingen over geweld die sommige veganisten erop na bleken te houden. 'Eén jongen vertelde me dat hij zich eerder kon voorstellen dat hij een mens zou doodmaken dan een dier. ''Want daar heb ik eerder last van'', zei hij. Ik zag dat vooral als een gedachte-experiment. Pas later realiseerde ik me dat je het ook anders kunt lezen. Het gekke was dat het een heel aardige jongen leek, voor zover ik hem kende. Hij woonde in een kraakpand, was oprecht verontwaardigd over wat er mis was in de wereld. Hij was zo boos. Ik heb hem daarna nooit meer gezien.'
Over het gebruik van geweld door dierenbevrijders wordt wel gediscussieerd, zegt ze. 'Er is een hele kleine groep die daarmee bezig is. Dan gaat het om geweld tegen zaken, brandstichtingen, of vernielingen in nertsenfokkerijen bijvoorbeeld. Maar moord? Bij mijn weten is dat nog nooit bij iemand opgekomen.' En dan nog: Pim Fortuyn leek in dit verband geen rationeel doelwit. 'Dan zou je eerder denken aan een nertsenfokker of zo. Dat zou logischer zijn, maar net zo walgelijk.'

Er zijn geen concrete aanwijzingen dat Volkert van der G. aangesloten was bij een radicale dierenbevrijdingsorganisatie. Zijn vrienden en collega's van Milieu-offensief worden ook bedreigd, zijn ondergedoken en willen niet meer over het onderwerp praten. Ze beperken zich tot een verklaring op hun website. 'We zijn ervan overtuigd dat de afschuwelijke gebeurtenis op geen enkele wijze in verband gebracht kan worden met de geweldloze, juridische strijd voor rechtshandhaving waar onze vereniging voor staat.'

Dat neemt niet weg dat Volkert beschikte over een vuurwapen en thuis munitie bewaarde, wat moeilijk te rijmen is met een geweldloze levenshouding. Of Van der G. in één klap van brave milieu-bureaucraat geworden is tot moordenaar, wordt inmiddels ook door veel milieumensen betwijfeld. Had hij misschien een donkere kant - en bestond die wellicht uit het voeren van radicale acties tegen nertsenfokkers en vleesfabrieken?

Meer dan speculaties zijn het niet. Feit is wel dat actievoerders van het Animal Liberation Front (ALF) na nertsenbevrijdings- en brandstichtingsacties openlijk hebben gesproken over eerdere pogingen hun gelijk via de juridische weg te behalen. 'Wij hebben geprobeerd om via legale kanalen de situatie voor dieren te verbeteren. Deze haalden echter niets uit. De huidige crisis in de vleesverwerkende industrie toont opnieuw aan hoe ziek en giftig deze industrie is', staat in de brief waarmee het ALF in juni 1999 de brandstichting claimt in vijf vrachtauto's van het bedrijf Domburg Vlees in Bodegraven.

Het is één van de negen acties die dat jaar namens het dierenbevrijdingsfront worden opgeëist. Het merendeel daarvan bestond uit bevrijdingsacties bij nertsfokkers. Verschillende van die bedrijven werden in dezelfde periode door Milieu-offensief bestreden.

De actiegroep betrapte in die periode trouwens ook de gemeente Putten op fouten in het verstrekken van milieuvergunningen aan varkenshouder Wien van den Brink, de radicale voorzitter van de Nederlandse Vakbond Varkenshouders. Twee bedrijven van de voorzitter moesten hierdoor afzien van de voorgenomen uitbreiding. Van den Brink sloot zich onlangs aan bij de lijst Fortuyn en werd op een verkiesbare plaats gezet voor de Tweede Kamer.

Tijdens zijn studie in Wageningen was Volkert van der G. lid van het Inter Universiteir Overleg Diergebruik, een club van studenten die dierproeven weigerden en die bij voorkeur zouden verbieden. Frans Stafleu, tegenwoordig hoogleraar bij het Centrum voor Bio-ethiek en Gezondheidsrecht van de Universiteit Utrecht was oprichter van dat overleg en stelt vast dat er vooral 'hele nuchtere, redelijke studenten' bij zaten, naast een klein aantal radicalere types met wie het moeilijk discussiëren was.
'Mijn indruk is dat het om hoogstens enkele tientallen mensen gaat die zeer extreem denken', zegt Stafleu. Sommigen ken je, anderen niet. Het zijn mensen die in een koker van waarheden zitten. Ze kunnen geen nuances aanbrengen en zijn bereid offers te brengen voor een betere wereld. Dat geldt ook voor de nertsenbevrijders. Bij die acties vinden veel dieren de dood, maar dat offer is dan gerechtvaardigd. Het verbaast me dat niemand de parallel trekt - maar volgens mij is dit de Nederlandse tak van het fundamentalisme. Elders uiten deze gevoelens zich via een godsdienst. Hier gebeurt het via extreme opvattingen over dieren.'
Toch beschouwt ook Stafleu de vermoedelijke moordactie van Van der G. als een individuele daad, en daarmee als een dramatisch incident. 'Ik heb er zelf geen informatie over, maar in de krant heb ik gelezen dat hij overspannen was en net een kind had gekregen. Dat is een life event dat diep kan ingrijpen in iemands leven. Zeker als je tegelijkertijd denkt dat de wereld vergaat omdat er een dictator aan de macht dreigt te komen.'

Ook Coenraad Hendriksen, hoogleraar aan het Nationaal Centrum Alternatieven voor Dierproeven van de Utrechtse universiteit kent de wereld van radicale dierenactivisten goed. Zelf was hij lange tijd adviseur van de Nederlandse Bond voor bestrijding van Vivisectie (NBBV), die later opging in de vereniging Proefdiervrij. Ook al denkt die club soms dogmatisch, zegt hij, 'ze blijft altijd in het nette'. De meeste radicale actievoerders voelen zich er daarom ook niet in thuis.

Heftige acties zoals het in brand steken van slagerijen, vleesauto's en slachthuizen worden al enkele jaren in Nederland gehouden. Vergeleken bij Engeland, waar proefdiercentra met slotgrachten en metershoge hekken zijn beveiligd en aanslagen aan de orde van de dag zijn, zijn de acties hier nog mild, zegt Hendriksen.
'Ik denk dat niet zozeer de mensen harder zijn geworden, maar dat de omstandigheden in de maatschappij zijn veranderd. Die maken dat de acties extremer worden. In het verleden was er geen MKZ- en varkenspestcrisis, waardoor miljoen dieren werden gedood. Er was tot dusver ook geen potentiële minister-president die extreme uitspraken deed over dit soort onderwerpen. Als je toch al de filosofie aanhangt dat radicale actie gerechtvaardigd is. . .'
Voor veel mensen worden opvattingen over diergebruik 'een kapstok voor een levensfilosofie, vanuit overigens legitieme vragen over vleesproductie en vleesconsumptie', concludeert Coenraad Hendriksen. 'Dat is dus heel anders dan in de jaren zeventig en tachtig, toen we nog dachten dat de maatschappij maakbaar was via de politiek. Pim Fortuyn is groot geworden op het sentiment dat de politiek tot niets meer in staat is. Maar dezelfde opvatting wordt ook gehuldigd door radicale dierenactivisten.'

Gewelddadige acties voor dieren
10-01-99 Geleen: Brandstichting McDonald's.
02-03-99 Meyel: Loslaten nertsen.
08-04-99 Putten: Loslaten nertsen.
17-05-99 Nootdorp: Loslaten nertsen.
13-06-99 Bodegraven: Brandstichting vrachtwagens vleesbedrijf.
04-07-99 Dedemsvaart: Brandstichting vrachtwagens en opslagloods ki.p.v.erwerkingsbedrijf.
11-07-99 Ermelo: Brandstichting pluimveeverwerkingsbedrijf.
27-08-99 Zwammerdam: Loslaten nertsen.
11-09-99 Barchem: Loslaten nertsen.
14-11-99 Milheeze: Brandstichting vrachtwagens nertsvoederbedrijf.
09-01-00 Asten: Poging tot brandstichting slachthuis.
10-02-00 Heino: Brandstichting vrachtwagens veetransportbedrijf.
28-02-00 Putten: Loslaten nertsen.
03-03-00 Barchem: Loslaten nertsen.
07-05-00 Wieringen: Brandstichting vrachtwagens visgroothandel.
18-06-00 Ermelo: Brandstichting vrachtwagen kipverwerkingsbedrijf.
06-08-00 Barchem: Loslaten nertsen en brandstichting schuren.
17-09-00 Rotterdam: Brandstichting bestelwagens vleesgroothandel.
01-11-00 Vredepeel: Loslaten nertsen.
29-11-00 Nootdorp: Loslaten nertsen.
10-12-00 Roosendaal: Brandstichting vrachtwagen vleesbedrijf.
25-03-01 Boxtel: Brandstichting varkensslachterij Dumeco.
17-06-01 Son: Brandstichting vrachtauto vleesexportbedrijf.