Zinnig en onzinnig geklets over dierenleed

In de Groene Amsterdammer van 7 juli 2001 schrijft dr Bob Bermond, biologisch psycholoog aan de vakgroep psychonomie van de Universiteit van Amsterdam onder meer dat dieren slechts reflexmatig pijn kunnen hebben. Zij zouden pijn niet bewust ervaren in de vorm van leed, omdat leed de aanwezigheid van de prefrontale hersenschors vereist en van de mogelijkheid tot reflectie. Hij noemt een aantal situaties uit de dierenwereld die vertaald naar menselijke maatstaven zeker leed zouden opleveren. Hij geeft het voorbeeld van leeuwen die jongen van hun voorganger doden, waarna de moeder ogenschijnlijk zonder verdriet paart met de doder van haar jongen. Hij concludeert hieruit dat dieren geen bewustzijn hebben dat ze in staat stelt om leed te ervaren. Met deze "feiten", aangevuld met het aanhalen van de bekende, ietwat halfslachtige houding van de Landelijke Dierenbescherming wat betreft de dubbele houding van haar leden tegenover (huis)dieren, benoemt hij het gedrag van de dierenbescherming als "ethisch geklets".

Bermond roept dierenwelzijnonderzoekers op om zich te gaan richten op de vraag hoe wij de kweek- en foksituaties zo zouden kunnen inrichten dat er zo min mogelijk sprake is van fysiologische stress en er toch marktgericht geproduceerd kan worden. Hij houdt ons voor dat pels-, vlees- en melkproducenten dan wel zullen luisteren omdat zij er belang bij hebben dat welzijnsmaatregelen voortijdige uitval door stress zouden voorkomen. Enigszins gelijk heeft de heer Bermond wel wanneer hij de dierenbescherming voorhoudt dat wanneer je consequent bent dat je dan het houden van huisdieren in diervijandige omstandigheden als flats ontmoedigt. De heer Bermond slaat echter de plank volledig mis wanneer hij stelt dat dierenleed de enige bestaansgrond van dierenbeschermers en dierenrechtenactivisten is. Zij komen ook op voor grondrechten van dieren. Of een dier wel of niet aantoonbaar een vorm van bewustzijn bezit is voor haar rechten niet relevant. Ook mensenrechten zijn immers niet gekoppeld aan de kwaliteit van hun bewustzijn. Pijn kunnen ervaren is een gemeenschappelijk kenmerk van mensen en dieren. Mensen hebben met name leed in situaties waarbij zij zich een voorstelling maken van pijn, geestelijk of lichamelijk. Dit verschil tussen mens en dier kan de menselijke werkelijkheid zwaarder maken, immers geen groter lijden voor de mens dan het lijden dat hij vreest. Onder dierenrechten valt dat pijn zoveel mogelijk moet worden voorkomen. Toch schenden de veehouders c.s. het dierenrecht wanneer zij snavels kappen, biggetjes onverdoofd castreren en de staarten knipt, koeien onthoornen, en vleugels breken bij het kippenvangen etc…. Daarover schrijft Bermond echter niet. In plaats daarvan smijt hij slechts met wetenschappelijke veronderstellingen over de onbestaanbaarheid van dierenleed om de bedrijfsvoering in de Nederlandse intensieve veehouderij te verdedigen en het bestaansrecht van dierenbescherming onderuit te halen.

Je vraagt je af wat heeft Bermond met emoties? Is hij soms emotioneel blind? Op Internet leren we van een artikel van zijn collega Erik Rietzschel dat Bob Bermond vijf componenten van een emotionele ervaring onderscheidt. De vijf componenten zijn: (1) het in staat zijn tot het ervaren van een emotioneel gevoel, (2) weten welke emotie ervaren wordt (differentiatie van emoties), (3) in staat zijn de emotie te verwoorden, (4) het in staat zijn de eigen emoties enigszins te analyseren, en (5) de vaardigheid de emotie door fantasie te verwerken (Bermond, 1995). Alexithymie wordt het genoemd wanneer een aantal van deze componenten ontbreken. Vaak worden deze mensen vergeleken met robots. Dit slaat niet alleen op het rechtlijnige denkpatroon dat ze vertonen, maar ook op de 'onmenselijke' aard van hun relaties met andere mensen.
Zoals Krystal (1988) het uitdrukt: '…there is no personal investment in these objects as unique individuals to whom there is a utilitarian attachment. Instead, the objects are replaceable, albeit necessary'.
Lijken deze verschijnselen niet sprekend op het gedrag van veehouders uit de bio-industrie? En zou het niet zo kunnen zijn dat het niet onderkennen van dierlijke emoties samenhangt met het niet kunnen onderkennen van eigen en andermans emoties?

Bermond, B. (2001) Ethisch geklets van de dierenbescherming. De Groene Amsterdammer, 7 juli 2001.
Bovenstaande reactie verscheen als ingezonden brief in het nummer van 9 augustus. Bermond, B. (1995) Alexithymie: een neuropsychologische benadering. Nederlands Tijdschrift voor de Psychiatrie.
Zie ook commentaar van Titus Rivas op Bob Bermond's "The Myth of Animal Suffering" paper in Marcel Dol, et al. (1997) Animal Consciousness and Animal Ethics. Assen: Van Gorcum. Rietzchel, E. De ongrijpbare emotie.

Auteurs: Maureen Baartman (student biologie); Fabian Gort (student biologie); René Houkema (student biologie); Bert Stoop (persoonlijkheidspsycholoog).