Op weg naar een evenwaardige behandeling van dieren
Emancipatie begon bij de
bevrijding van zwarte mensen uit hun slavernij
en is nu van kleur via geslacht aanbeland
bij het dier. Emancipatie is een proces waarin
we ons menselijke, illusoire gevoel van superioriteit
zouden moeten omzetten in een evenwaardige houding
ten opzichte van dieren.
Het is een sterk persoon die zich kwetsbaar en
bescheiden kan opstellen. Dit lijkt een tegenstelling.
Het idee achter dialectiek, zoals wij dat in
dit artikel hanteren, is dat de geschiedenis,
de mensheid, de natuur, evolutie enz., wordt voortgestuwd
door twee (niet noodzakelijk
tegengestelde) waarden yin en yang of opgevat als krachten:
these en antithese (dyades). Vergelijk een these met een
stelling en een antithese met een tegen-stelling,
waarbij je een samenstelling zoekt die beide stellingen
waarmaakt.
De "samenstelling" waar het ons om
gaat is het als individu op een verantwoorde manier
te leven en als samenleving het dier een plaats
te geven die recht doet aan haar aard.
Wat is dialectiek?
Dialectiek is een filosofische visie op het ontwikkelingskarakter,
dus dynamische karakter van de werkelijkheid.
Een permanente ontwikkeling, een voortdurende
beweging is echter nooit volledig te vatten. Concrete
kennis is daarom niet volledig sluitend. Op het
moment van de analyse is het geanalyseerde object
strikt genomen al weer anders. In die zin beoogt
de dialectiek een consistent idee te geven over
inconsistentie, een sluitende opvatting over niet
volledig sluitende kennis van de werkelijkheid. meer
…(bevat literatuurverwijzing). Klik hier voor een glossarium van woorden gebruikt in de
spirituele wereld. Dit artikel is deels opgenomen in het boek "Spiritualiteit, vrijheid en engagement".
De volgende stap in de emancipatie
Een these en een antithese vormen een conflict
of een dualiteit. Als tegengestelde krachten
niet worden overstegen dan blijft het conflict
bestaan en vormen ze een stagnatie. Vanuit
een nog nader te bepalen eenheidsstandpunt (de ziel) terugkijkend kunnen
we dit conflict mogelijk wel oplossen. Het
doorleven van polariteiten en het ontdekken
van de waardevolle aspecten daarin helpt
een eenheidsstandpunt te vinden. De
op ontwikkeling gerichte bundeling van de
these en de antithese leidt tot een opbouw, een progressie,
een transformatie, een voortstuwing, genaamd
synthese. De oorspronkelijk tegengestelde
krachten zijn nu door de synthese vrijgemaakt. Als
ware het een derde kracht zijn de twee basiskrachten
geïntegreerd (in harmonie en balans
samengebracht) tot een kwalitatief hoger
niveau. Dit (niet letterlijk hogere) niveau is het doel, de
synergie, het resultaat, de bestemming, mogelijk alleen te bereiken na een ongewisse sprong.
Gezonde groei
Wanneer aan basisvoorwaarden is voldaan, kan de mens geestelijk groeien.
Bijvoorbeeld: een mens die leeft in een
gezond lichaam en in een stabiele samenleving,
kan zijn aandacht op zijn ontwikkeling en
hogere waarden richten.
We gaan hieronder een aantal steekwoorden bij
elkaar plaatsen in een tabel, zodat zij
samen bouwstenen vormen voor het beeld dat
we willen oproepen. Door
de steekwoorden als these, antithese en
synthese bij elkaar te plaatsen, ontstaat
een mozaïek van aspecten die kleven
aan doelgericht denken en analyseren. Net
als in echt mozaïek zijn de bouwsteentjes
niet allemaal uniform, het ene steentje
is wat groter dan het andere, niet alles
past even precies. De concepten, begrippen,
krachten, stellingen, aspecten, steekwoorden,
(anti-)thesen zijn allemaal bouwsteentjes.
Hopelijk roept het mozaïek een zinnig
beeld op van de doelgerichte processen die
wij op onze site willen ondersteunen (ook in het belang van dieren) en
zegt het inzicht meer dan 1000 woorden.
Voor wie meer uitleg wil over de betekenis
van de concepten, wordt verwezen naar Erich
Fromm 'De
Gezonde Samenleving' en ons artikel
over zuiver leven.
De in onderstaande tabel genoemde begrippen zijn in de
literatuur onder verschillende aanduidingen
bekend. Dat is verwarrend, maar we willen
de onderlinge samenhang laten zien. Ze worden
ondermeer aangeduid als thesen, als triades
of als polariteiten. Twee tegengestelde
polen vormen een polariteit. Zij zijn krachten
die met elkaar samenhangen, elkaar aanvullen
of neutraliseren.
De mens onderscheidt polariteiten als goed
en kwaad, man en vrouw, enz….
Heling
Liefde is
het instrument om de polariteiten en tegenstellingen
te verenigen. Dat gaat niet vanzelf. Liefde
verleent vrijheid, angst neemt vrijheid
weg. Liefde wil samensmelten, maar de mens
wil zichzelf alleen tijdelijk verliezen.
Zolang de mens leeft vanuit zijn ego, hongert
hij naar macht. Het 'ik' leeft van de afgrenzing
en is bang voor de overgave, voor de liefde
en de eenwording.
De af-zonde-ring maakt angstig,
men voelt zich schuldig. Niets doen helpt
niet, maakt het nog erger, maakt het leven
zinloos. Deze patstelling dwingt de mens
om zijn weg te gaan door de tegenstellingen
heen, tot hij alles geleerd en geïntegreerd
heeft om weer 'volmaakt' (héél)
te worden. Op die middenweg naar bewustzijn
moet hij keuzes maken, twijfels stoppen,
tweedracht vermijden, dilemma's overwinnen
en verlammende paradoxen overstijgen. Door
aldus te leven kunnen liefde en vrijheid
werkelijkheid worden.
Tegendelen overstijgen
Een synthese is iets anders dan een paradox,
die gevormd wordt door een schijnbare tegenstelling
tussen twee zaken die elkaar uitsluiten.
Ook een paradox kan worden "overstegen"
door een derde mogelijkheid te introduceren.
Een synthese kan op haar beurt
een springplank (these) voor een verdere
ontwikkeling zijn.
De tabel introduceert de gebruikte termen
in hun onderlinge samenhang, zodat zij samen het beeld
kunnen oproepen dat we willen schetsen.
Samen met de overige concepten in de kolom
vormen ze cyclisch op elkaar inwerkende
aspecten van spiritualiteit en eenheid, het hogere
doel dat in veel ontwikkelingsprocessen
(flows) wordt nagestreefd, zonder zaken
te forceren. "Go with the flow".
In zijn boek Storm voor de stilte spreekt Neale Donald Walsh van triniteit of drie-eenheid. Alle dingen zijn één ding volgens Gesprekken met God, en alles in dat ene ding is verdeeld in drie delen. We lijken in een dyade te leven van dualiteiten, maar in feite is het een triade. Het geheel van alles is opgedeeld in drie uitdrukkingen.
De in de eerste twee kolommen opgesomde (anti-)thesen worden niet normatief bedoeld, maar als neutrale
energieën of krachten. De ethiek geldt voor de synthese:
verantwoordelijkheid heb je (gekregen), maar wanneer je je verantwoordelijkheid neemt (accepteert), dan ben je pas een verantwoord levend persoon (geworden).
Sommige synthesen vormen vervolgens weer een these.
Wanneer iemand twee polariteiten geen verbinding
laat aangaan, niet tot ontwikkeling laat
komen, dan leidt dit tot "verstarring
of stagnatie", "vertraging of woekering" of "egoïsme".
Opvallend aan het onderste deel van de tabel
is dat de zaken die zowel voor mens als
dier gelden zowel zeer concreet als zeer
abstract, maar fundamenteel zijn. Voor de
begrippen "vrijheid",
"liefde" en "kwaliteit"
geldt dat zij door concrete definiëring
(operationalisatie) aan
zeggenschap verliezen en verantwoordelijkheid
wegnemen. Zij die het operationaliseren ("zeggen"),
weten het niet.
Zij die het weten, operationaliseren het
niet.
(vrij naar Zen, Laotse).
Het is vruchtbaarder om voor deze begrippen
het tegendeel te definiëren (door het
negatieve in regels vast te leggen) en zo
indirect zicht te geven op het positieve.
Bijvoorbeeld, het is verboden om mensen
tegen hun wil op te sluiten (gijzelen).
Mede door dit verbod wordt de menselijke
bewegingsvrijheid gegarandeerd. Het kan
niet genoeg benadrukt worden dat een dergelijke
vorm van negatief formuleren een positieve
uitwerking heeft. Bijvoorbeeld: een dier
mag niet de vrijheid ontnomen worden
om buiten te komen.
Eckhart Tolle schrijft in de Kracht van het Nu (p. 110) op de vraag: is het Ongemanifesteerde hetzelfde als Zijn? Ja. Het woord 'Ongemanifesteerde' probeert bij wijze van ontkenning Dat tot uitdrukking te brengen wat niet uitgesproken, gedacht of voorgesteld kan worden. Het verwijst naar wat is door te zeggen wat het niet is. Zijn daarentegen is een positieve term. Hecht je alsjeblieft niet aan deze woorden en ga er ook niet in geloven. Het zijn slechts wegwijzers. Tot zover Tolle.
Respect voor al wat leeft
Het moet aan mens en dier worden overgelaten
hoe zij de positieve vorm voor zichzelf
inrichten. De vrijheid om "liefde" en "kwaliteit"
harmonisch in zichzelf te ervaren is het
geboorterecht van een mens, terwijl "vrijheid"
voor dieren onder hun rechten zou moeten vallen.
Met name respect is de grondhouding
waarmee de mens het dier op deze onderwerpen
tegemoet zou moeten treden. Respect wordt
op deze site omschreven als "gepaste afstand".
Met deze twee woorden wordt duidelijk dat
je zowel de juiste afstand als te veel of
te weinig afstand kunt houden in het respecteren
van vrijheid, liefde en kwaliteit.
Guus Kuijer: 'een kind moet leren dat er een verschil is tussen een knuffelbeest en een levend konijn. Als het dat niet leert bestaat de kans dat het arme beest wordt doodgeknuffeld. Een mens moet leren dat hij andere levende wezens, ook met de beste bedoelingen, pijn kan doen'.
Te veel afstand leidt tot onverschilligheid,
te weinig afstand tot "doodknuffelen
en afweer". Wanneer we de juiste afstand
houden ten opzichte van de ander dan kan wederzijds
energie vrijgemaakt worden om desgewenst het
contact op een hoger plan te brengen.
Het is aan de mens om de weinige ruimte die voor dieren op de aarde overblijft zo
intact te laten dat dieren deze begrippen
er op hun eigen wijze (prettig) kunnen ervaren.
Een mens of dier kan niet leven wanneer hij
alleen is in een te kleine ruimte. Mensen
en dieren hebben relaties naar zichzelf en
anderen. Het gaat om de juiste houding of
gerichtheid in die relatie of zijzelf en anderen
daar iets aan hebben.
Gerichtheid, evenwaardigheid en emancipatie
In de volgende tabel wordt dat deel van de concepten
uit de vorige tabel nog eens weergegeven
dat betrekking heeft op het zelf en de ander.
Voor alle concepten geldt dat deze betrekking
hebben op mensen en in steeds oplopende
mate ook op dieren.
In de tabel staat zowel in horizontale als in
verticale richting een evolutie (synthese)
verbeeld van zowel een persoonlijheids-,
als een natuurlijke, als een culturele ontwikkeling.
We relateren tenslotte het geheel aan emancipatie.
Veel van de genoemde concepten zijn vormen van sensaties.
Emoties hebben een functie voor mens en dier.
Gecombineerd met kennis noemen we de gewaarwording
van de mens bewustwording,
die leidt tot een groter bewustzijn. Het principe
en doel blijven hetzelfde: emoties leveren
het individu de informatie nodig om "verder"
te leven. Dat is een basisvoorwaarde om te
leven. Het leven is cyclisch, maar wanneer het "vooruit"
gaat, is het een opwaartse spiraal.
Gezien vanuit het individu is het voortbestaan
van de soort een secundair
doel. Doelen zijn gericht op eenheid,
maar niet verzekerd. Een goede afloop ligt
in menselijke handen. Het hoogste gevoel van
volmaakte liefde is de ervaring van eenheid
met al-wat-is.
Het is slechts een klein aantal factoren dat de
kwaliteit van het bestaan uitmaakt van mens en dier.
Zoals boven al gesteld: een gezond lichaam en een gezonde samenleving (statische kwaliteiten) geven een individu de vrijheid
om zichzelf niet gestoord door vervelende gevoelens
te ontplooien.
Met even wat extra
moeite: zelfdiscipline (oefening), onthechting
en liefde is kwaliteit van het bestaan en geluk
onder ieders bereik. Maar iemand die niet héél
is, kan minder voor een ander doen. Door deugdzaamheid wordt
de persoon en zijn gedrag uit liefde gekenmerkt
door aandacht, begrip en geduld en daardoor kan
er een hechte samenhang tussen mensen ontstaan.
Wat is wijsheid?
Wijsheid is het denken van een geest, die ook
door liefde wordt gekenmerkt.
Liefde is het voelen van een geest, die ook door
wijsheid wordt gekenmerkt.
Waarheid, wijsheid en liefde leveren een goed gevoel
en een zuiver geweten op.
Luister naar je gevoel en respecteer je gevoel.
Jouw gevoel geeft richting, positief of negatief.
Met de aanname dat lijden een wezenlijk onderdeel van het leven is, maar
dat een gerichtheid
op evenwaardigheid (eenheid) in combinatie met vrijheid
en solidariteit leidt tot recht(vaardigheid)
zijn we weer terug bij de emancipatie. Waarom
zouden we deze begrippen niet ook (weer) laten
betrekken op dieren? We ketenen met onze macht
anderen omdat we denken daarvan beter te worden
en daarmee onze veiligheid te garanderen, maar
de ander wordt een blok aan het been. Vroeger
deden we dat in de vorm van slavernij,
nu hebben we wurgende arbeidscontracten en beklemmende
bio-industrie.
Door macht en leefruimte (ook met dieren te delen), door een bescheiden
houding (respect, zelfdiscipline, onthechting),
liefdevol gericht op emancipatie (vrijheid),
komt creatieve energie vrij en door onze verbondenheid
en eenheid met alle levende wezens te accepteren
en waar te maken (realiseren), komt
onze beschaving op een hoger plan. En dat voelt beter.
Sociale rechtvaardigheid
'Een werkelijk mondiale rechtvaardigheid vereist niet alleen dat we over de hele wereld op zoek gaan naar andere leden van onze soort die recht hebben op een fatsoenlijk leven. Maar werkelijk mondiale rechtvaardigheid vereist ook dat we onze aandacht richten op andere levende wezens die over bewustzijn beschikken en met wier levens onze eigen levens onlosmakelijk en op ingewikkelde wijze verstrengeld zijn.' - uit Een Waardig Bestaan, over dierenrechten (2007, bol.com) door Martha Nussbaum (1947).
Wij zijn geneigd te denken dat dieren over geen enkele vorm van zelfbewustzijn beschikken, en derhalve slechts middelen zijn ter bevrediging van de behoeften van de mens. De vooraanstaande Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum betwist deze stelling. Dieren zijn een doel op zich en verdienen respect in de integriteit van hun bestaan. Ze kunnen pijn, angst en genot ervaren en hebben er recht op om niet op een wrede manier behandeld te worden.
De vrijheid om te leven naar je eigen vermogens
Ook het denken van Martha Nussbaum maakte een ontwikkeling door. Eerst richtte ze zich op oplossingen voor menselijke problemen en vervolgens trok ze in navolging van haar dochter Rachel de theorie achter haar oplossing door naar dieren. Nussbaum werkt in haar boek "Gerechtigheid voor dieren" de capabiliteitsbenadering uit. Welzijn of gebrek aan welzijn heeft volgens de capabiliteitsbenadering in belangrijke mate te maken met de vrijheid die dieren hebben om hun leven naar eigen goeddunken in te richten. In haar opinie zijn we al eeuwen aan dieren verplicht om onze samenleving zo in te richten dat met de belangen van dieren in gelijke mate als aan mensen rekening wordt gehouden.