Durf je voor dieren uit te komen of word je dan gepest?
Ook mensen kennen een pikorde
Mensen onder sociale druk komen tot presteren of tot ontsporen. Soms zijn medemensen
dan het slachtoffer, soms dieren. In de psychologie
kennen we het zogenaamde overspronggedrag: mensen reageren
zich af op anderen wanneer ze gefrustreerd zijn:
ze maken ruzie met anderen of schoppen de hond.
Om adequaat te kunnen omgaan met negatieve reacties
uit de omgeving is het goed om inzicht te hebben in
de achtergrond van de meer kwalijker vormen van reacties.
Op basis van teksten verzameld op het Internet behandelen
we het fenomeen pesten. Deze tekst maakt ook een beetje
begrijpelijker waarom zo mensen soms niet een uitzonderingspositie
durven in te nemen of het voortouw te nemen.
Het zondebokfenomeen
Het verschijnsel pesten is een vorm van het zondebokfenomeen.
Dit fenomeen houdt in dat leden van een groep om een
bepaalde reden een soortgenoot mishandelen. Het komt
overigens niet alleen bij mensen voor, maar ook bij
dieren is het opgemerkt, o.a. bij kippen, apen en katten.
Het zondebokfenomeen is aangetoond in gezinnen, in het
leger, in kinderbeschermingstehuizen, in hobbyclubs
en in het onderwijs. Maar het is iets wat breder in
de samenleving voorkomt; denk maar aan vrouwen- en kindermishandeling,
seksueel misbruik en ongewenste intimiteiten. Het zondebokfenomeen
is een verschijnsel dat zich ook in de wereldgeschiedenis
op grote schaal heeft voorgedaan, met de Jodenvervolging
(Holocaust) als één van de meest indringende
voorbeelden.
Er zijn opmerkelijke overeenkomsten tussen het pesten
van mensen en het negeren van de belangen van dieren uit de bio-industrie: het
is onaantrekkelijk om op te komen voor bepaalde slachtoffers.
Kenmerken van de pester
De pester is mondiger en lichamelijk sterker dan het
slachtoffer. De pester ziet zijn of haar slachtoffer
eigenlijk als waardeloos. Het karakter van de pester
is behoorlijk agressief: de pester heeft een positieve
houding ten opzichte van geweld, een zwakke controle
over de eigen agressie en de neiging om agressief te
reageren in veel verschillende situaties. Heel in het
algemeen zou je kunnen zeggen dat de redenen waarom
iemand gaat pesten voor een groot deel terug te voeren
zijn op de manier waarop die persoon thuis behandeld
is. Als de relatie met de ouders al vroeg slecht was
en zij maar weinig belangstelling voor het kind toonden,
heeft dat kind een grote kans een treiteraar te worden.
Pesters kunnen zich in een klas zelf onveilig voelen
en zetten hun frustratie om in agressie tegen een klasgenoot.
Sommige pesters zijn in het verleden zelf zondebok geweest
en nemen als reactie daarop het heft in eigen handen.
Een aantal leerlingen pest omdat ze denken dat het stoer
staat, omdat het erbij zou horen, omdat ze slechts op
pestende manier met anderen om kunnen gaan, of omdat
ze denken dat het van hen wordt verwacht.
Kenmerken van de zondebok
De zondebok is vaak lichamelijk zwakker dan gemiddeld
en heeft een negatief zelfbeeld; ziet zichzelf dus als
waardeloos en onaantrekkelijk. Juist dit maakt deze
persoon erg kwetsbaar. In zekere zin zendt deze leerling
signalen uit die zeggen: "Ik ben ongevaarlijk;
pak mij niet." Dit wordt door de pesters opgevat
als: "Die persoon is pakbaar". De "pakbare"
persoon zal zich niet verzetten tegen de agressie van
de pester. Een dergelijke leerling zal zich meestal
terugtrekken en kan omschreven worden als de "passieve
zondebok". Passieve zondebokken voelen zich angstig
en onzeker; ze zijn gevoelig en rustig. Wanneer ze worden
aangevallen gaan ze huilen, of trekken ze zich terug.
Ze hebben een sombere kijk op zichzelf en de situatie.
Ze vinden zichzelf een mislukkeling, stom en onaantrekkelijk.
Meestal staan ze alleen en hebben ze geen enkele vriend
of vriendin in de klas. Ze zijn niet agressief en plagen
zelf niet.
Vooral door verzwijging duren pesterijen
meestal lang voort. Pestgedrag is niet iets wat één
of enkele keren voorkomt, maar kan zich lang voortslepen.
Het kan maanden tot soms zelfs jaren doorgaan. De algemene
oorzaken hiervoor kunnen in drie groepen verdeeld worden.
I. Het slachtoffer durft er niet mee naar buiten
te komen. De pester is namelijk vaak in staat om
het slachtoffer de mond te snoeren door middel van allerlei
dreigementen. Het slachtoffer is ook vaak bang dat de
pesterijen erger zullen worden, of nog meer in het geheim
zullen plaatsvinden, als hij met zijn verhaal naar buiten
zal treden. Maar er kunnen meer redenen zijn waarom
het slachtoffer niet met zijn of haar verhaal naar buiten
wil komen.
Het slachtoffer:
schaamt zich meestal;
is vaak bang niet geloofd te worden;
kan bang zijn om "de groep te verraden";
is misschien al van jongs af aan als zondebok behandeld
en is dit als normaal gaan beschouwen.
II. De getuigen van de pesterijen durven niet in
te grijpen. Dit gebeurt uit angst voor allerlei
mogelijke negatieve gevolgen. Bij deze getuigen gaat
het niet alleen om klasgenoten/collega's, maar ook om
leerkrachten/bazen.
De getuigen van de pestpraktijken zijn onder te verdelen
in meerdere groepen:
zij die actief meepesten uit angst om zelf slachtoffer
te worden.
zij die actief meepesten omdat ze er op de één
of andere manier voordeel bij hebben.
zij die niet meepesten, maar er ook niks tegen durven
te doen, hoewel ze dat vaak eigenlijk wel zouden willen.
zij die niet in de gaten hebben wat zich in de klas
afspeelt.
zij die een hoge status hebben en het af en toe
voor het slachtoffer opnemen; dit soort personen zijn
echter meestal afwezig.
zij die buiten schooltijd bevriend zijn met het
slachtoffer maar tijdens schooltijd toch meepesten
om er niet uit te liggen.
In feite zijn dus vaak de meeste leerlingen op de hoogte
van het pesten, maar durft niemand er met buitenstaanders
over te praten. Dit wordt ook wel het mechanisme van
"samenzwering om te zwijgen" genoemd. Die
"samenzwering om te zwijgen" is eigenlijk
weer het gevolg van een ander mechanisme: het zogenaamde
"omstanderdilemma". Dit "omstanderdilemma"
is een innerlijke tweestrijd waarin omstanders terecht
komen als ze met machtsmisbruik te maken krijgen: "Durf
ik er iets tegen te doen, of moet ik er voor mijn eigen
veiligheid toch voor kiezen om niets te doen"?
Kiezen om niks te doen kan wel veilig zijn, maar mensen
kunnen dit ook weer laf van zichzelf vinden en met een
gevoel van schuld blijven zitten.
Daarmee komen we dan
bij het derde punt waarom pesten zo lang voort kan duren.
III. Het pestslachtoffer wordt zelf als schuldige beschouwd. Dit houdt ongeveer in dat getuigen het
slachtoffer voor een deel als zelf schuldig beschouwen
om het gemakkelijker te maken hun eigen schuldgevoel
weg te duwen. Kortom: pester, slachtoffers en getuigen
(mogelijk ook leerkrachten) doen er vaak het zwijgen
toe. Soms krijgt zelfs het slachtoffer zelf de schuld
van de situatie en vindt er dus een soort van ontkenning
van de werkelijkheid plaats. Op die manier blijft pesten
vaak verborgen (mogelijk voor de school maar zeker voor
de ouders), wordt er niet van buitenaf ingegrepen en
duurt het allemaal nog langer voort.
Pesten bij kinderen kan een aantal oorzaken hebben. Een problematische thuissituatie van de pester. Als een kind een slechte verhouding met z'n ouders heeft
en deze te weinig interesse in het kind hebben, is de
kans groot dat het een pester wordt. Als agressief gedrag
van het kind niet aan banden gelegd wordt, is de kans
dat het kind uitgroeit tot een pester nog groter. Een
kind dat thuis te weinig aandacht krijgt, gaat die op
een gewelddadige manier op school proberen te krijgen. Een voortdurend gevoelde anonimiteit. De pester voelt zich verloren binnen de grote groep
en probeert van zichzelf een bepaalde belangrijke persoon
te maken door een klasgenoot naar beneden te drukken.
Door de anonimiteit in de klas of op de hele school
is er dan ook nog eens een gebrek aan sociale controle,
met andere woorden: hun klasgenoten zullen niet ingrijpen. Bij voortduring in een niet-passende rol worden gedrukt. Het kan hier bijvoorbeeld gaan om het bij voortduring
in een typisch mannelijke of vrouwelijke rol worden
gedrukt; Kinderen moeten zich gaan gedragen op een manier
die niet past bij wie ze zijn. Ze moeten bepaalde dingen
die ze graag willen doen onderdrukken, en/of bepaalde
dingen die ze juist niet willen doen, toch doen. Voortdurend met elkaar de competitie moeten aangaan. Leerlingen leren hun eigenwaarde af te meten aan de
mate waarin ze hun klasgenoten kunnen overtreffen. Ze
kunnen anderen omlaag proberen te drukken omdat ze denken
zo zelf beter naar voren te komen. Een voortdurende strijd om de macht in de klas. Als leerlingen hun eigenwaarde afmeten aan hun plaats
in een hoog-laag structuur veroorzaakt dit spanningen
die afgereageerd kunnen worden op een zondebok. Een niet-democratisch leefmilieu binnen school. Mogelijk heeft de docent een "autoritaire leiderschapsstijl":
hij laat op een onprettige manier duidelijk merken dat
hij de baas is en maakt ook misbruik van het feit dat
hij dat is. Dit verstoort de harmonie binnen een groep;
het levert spanningen op. Uit onderzoek is gebleken
dat leerlingen in zo'n geval hun spanning veelal gaan
afreageren op een zondebok, omdat het in een zo'n situatie
meestal niet mogelijk is om te reageren tegen de machtige
en autoritaire docent zelf.
Het blad Intermediair over pesten op het werk.
Het meest kwetsbaar zijn werknemers die buiten een verder
homogene groep vallen. Niet roken terwijl de rest wel
rookt, homoseksueel zijn of als enige vrouw tussen veel
mannen werken geven iemand een uitzonderingspositie. Wie
kwaad wil, maakt hier misbruik van. Ook zijn slachtoffers
vaak intelligenter dan de rest. Dat maakt hen een concurrent
voor promotie en dus een doelwit. Het is voor degenen
die worden gepest moeilijk zich in hun eentje tegen de
treiteraars te verdedigen. Ingrijpen van een leidinggevende,
die het probleem erkent, is dan ook hard nodig.
Waarom pesten volwassenen eigenlijk?
Hubert: 'Veel
daders hebben voordeel bij deze machtsdemonstratie.
Het levert ze een betere werkplek op, of een betere
baan, doordat het slachtoffer doet wat zij willen. Of
ze hebben een vriendje dat kan doorstromen naar de afdeling,
zodra iemand is weggepest. Als iemand zich niet wil
aanpassen aan de normen of gezagsverhouding binnen een
groep, is hij soms het slachtoffer van pestgedrag van
een hele groep. Bijvoorbeeld als iemand zo ijverig werkt,
dat de kans bestaat dat het management de productienorm
opschroeft'.
Voor wie voor dieren opkomt, vegetariër
of veganist is en die vervelende situaties wil voorkomen
wordt verwezen naar de volgende artikelen op Animal
Freedom:
(types) drogredenen voor en tegen de bio-industrie, het (niet) eten van
vlees, dierenrechten, plezierjacht en dierproeven.
onverschilligheid over het lot van dieren en het beïnvloeden van
gedrag.
