Vrijheid, verveling en verslaving bij dieren

Op Animal Freedom wordt vrijheid als een groot goed beschouwd. Vrijheid, blijheid. De feestvreugde wordt wat getemperd doordat vrijheid niet zonder het stellen van grenzen kan, maar ook omdat vrijheid minder aantrekkelijke kanten heeft. Eenzijdige vrijheid in de economie kan leiden tot het primaat van de sterkste. Dit betekent dat de economisch sterkste (en met de minste scrupules) bepaalt hoe werk en arbeid wordt ingericht. Gevaar kan zijn dat geen rekening meer wordt gehouden met welzijn van de werknemer: mens en dier.
In een leeg, zinloos leven leidt vrijheid tot verveling. In dit artikel wordt ingegaan op de leegte in het bestaan van de mens en van het dier.

Verveling is een teken dat het individu niet aan zichzelf weet toe te komen, zelfs wanneer er tijd genoeg voor is. De vooruitgang heeft vrijheid gebracht, we hoeven niet meer de hele dag op zoek naar voedsel. Nog niet iedereen heeft afdoende antwoord op de vraag hoe het leven zinvol en optimaal volgens de eigen aard kan worden geleefd. Dit geldt voor de mens en voor het dier geldt dat het vaak de omstandigheden wordt onthouden om volgens zijn aard te leven. Alles wat voor een dier natuurlijk is, maar in de veehouderij extra geld en tijd kost, wordt daar gereduceerd tot het hoogst noodzakelijke. Voor niet producerende mensen in onze samenleving geldt overigens hetzelfde lot. Het resultaat is verveling.

In onze samenleving willen we het onderste uit de kan halen. Alles wordt zo efficiënt mogelijk ingericht. De sjeu is er af, alles is vrij van franje. In onze eigen vrije tijd moeten we het leven dan weer aantrekkelijk maken. Tijdens het werk is men slaaf van de baas, in de eigen tijd slaaf van het maximale genieten. Verveling en verslaving liggen in elkaars verlengde.
In onze cultuur komen we steeds verder van de natuur te staan. Op een gekunstelde manier trachten sommigen de natuur weer dichterbij te halen. Voorbeelden liggen in onze omgang met huisdieren en met dieren in het (dieren)park.

We betogen dat enige afstand tussen mensen onderling en tussen mens en dier natuurlijk is en toch niet zo verkeerd. Het is een vorm van respect. Het gaat er om hoe je met die afstand omgaat.

Huisdieren worden door mensen gehouden om er van tijd tot tijd van te genieten als het hun uitkomt. Veel mensen verbeelden zich dat zij zichzelf nuttig maken door een dier in huis te halen (voor asieldieren is dit natuurlijk reëel), anderen vinden gewoon dat dieren er zijn om de mens te vermaken.
Wanneer de mens buitenshuis is of werkt of slaapt, wordt het dier geacht te wachten en een beetje zijn eigen gang te gaan voor zover mogelijk binnen de kooi of het huis. Niet iedereen vraagt zich af of een dier zich in zijn kooi niet verveelt.

Voor katten is deze toestand meestal nog het beste geregeld. Maar katten die goed verzorgd buiten mogen lopen hebben wel een natuurlijke drive om op andere dieren te jagen. Zo komen er jaarlijks vele miljoenen dieren extra om het leven, puur en alleen omdat de kat tijd over had om ze te vangen.
Natuurlijk zou deze situatie niet moeten worden vervangen door een zwervend leven waarin de kat zelf naar voedsel zou moeten zoeken. Het is een oproep om de kat "de bel aan te binden" en niet al te lichtzinnig een kat als huisdier te nemen en om een huisdier te laten castreren of te steriliseren om te voorkomen dat er teveel ongewenste nakomelingen komen. Vrijheidsbeperking bij het ene dier vergroot de vrijheid van andere dieren.

Verveling bij dieren in het park

Samen met kleine kinderen eendjes voeren in het park of de dieren uit de kinderboerderij, het lijkt een onschuldig vermaak, waarbij dieren ook nog eens profiteren van onze welvaart. De dieren in het park lijken volkomen vrij te zijn van welvaartsverschijnselen, maar door hen bij te voeren worden ze toch van mensen afhankelijk gemaakt en er komt een onbedoeld gevolg bij.
Met name vlak voor en in de broedtijd leidt het voeren van watervogels in het park namelijk nog eens extra tot leed. De eend hoeft geen eten te zoeken, normaal gesproken een dagvullende bezigheid die nu wegvalt. De verveling slaat toe. Van nature zijn beide geslachten nogal hitsig aangelegd en doordat ze geen eten zelf hoeven zoeken beschikken ze over bendes vrije tijd. En waar kun je het beste die tijd mee vullen? Jazeker, met je in die periode meest favoriete bezigheid: paren. De paringen, het ophitsen, verleiden en het ruzie maken zijn dan ook niet van de lucht. Vrouwtjes spelen mannetjes tegen elkaar uit, hetgeen hevige onderlinge gevechten oplevert en aan de lopende band vinden felle paringsrituelen plaats. Niet elke eend komt ongeschonden uit deze 'strijd' tot verdrinking toe.
Een bijkomend drama is dat de jonge eendjes niet door hun moeder beschermd etc. worden: die wordt namelijk alweer achternagezeten door de woerden.

Door de watervogels/eenden NIET te voeren in de lente en zomertijd voorkomt u voor een heel groot deel de bij het dier toegeslagen verveling. Door zelf voedsel te zoeken is het dier bezig met andere zaken en wordt wat afgeleid van de paringsdrift.

Verveling bij mensen

Meestal is verveling een luxeprobleem: er is een boel tijd over, maar je hebt nergens zin in. Wanneer we vinden dat we onze tijd optimaal moeten besteden, kan deze toestand van lethargie door het schuldig voelen vervelend zijn.
Wanneer de verveling het gevolg is van het niet weten om te gaan met vrijheid, dan leidt vrijheid tot leegte, zinloosheid (geen zin zien in plaats van geen zin hebben) en eenzaamheid. Wanneer men niet weet hoe men de vrijheid moet aanwenden om tot een zinvolle activiteit te komen, dan wordt vrijheid een blok aan het been. Er moet een spanning worden opgebouwd, die soms doorslaat, zeker bij gebruik van drugs. Het kan leiden tot agressie, zinloos geweld, overmatig gebruik van alcohol en drugs, kortom alles wat het lege gevoel doet verdrijven. Soms gaan mensen zich op een gecultiveerde manier bezighouden met een activiteit die de mens vroeger uit noodzaak voor de voedselvoorziening deed: "voorraadvorming", vissen, jagen en vee hoeden (lees: huisdieren houden). Het geeft de mens een vermeend gevoel van "nuttig en natuurlijk" bezig te zijn. Dieren worden een bron van vermaak, met alle nadelen van dien.

Aanschaf van een huisdier om verveling te verdrijven

Oma zit alleen in haar seniorenflat en om haar bezig te houden wordt een kanariepietje aangeschaft. Dan heeft ze iemand om voor te zorgen. Op zich is de afleiding die een dier biedt geen rare gedachte, maar het dier wordt niets gevraagd. En zou het niet beter zijn als oma zelf wat meer beweging neemt om elders echt contact met andere mensen te maken? Met het vogeltje in de kleine kooi in het kleine kamertje van oma zijn er nu twee gebonden.

Als je wilt leven naar je eigen aard dan is het motto: "Ken je eigen motieven en probeer uit te vinden hoe je jouw eigen dromen en jezelf op jouw manier kunt realiseren". Deze kennis en ervaring maakt het gemakkelijker om je in een ander in te leven of het goede voorbeeld te geven.

Het is de uitdaging van de moderne tijd om een invulling van natuurlijk leven te maken, zonder te vervallen in het reconstrueren van een "natuur" in miniatuuruitvoering of een regressie in de tijd. Ouderwets is het om het te zoeken in het nabootsen of overtreffen van de natuur, bijvoorbeeld door elkaar via sport proberen te overtreffen of een "natuurlijke" tuin in te richten op een paar vierkante meters met vijver en dieren. Het is zinloos en gevaarlijk onze natuurlijke grens proberen te verleggen door doping of extra training. Het levert een nieuwe verslaving op.

De les van de geschiedenis is dat vrijheid niet alleen iets is wat we ons zelf moeten gunnen, maar ook anderen: de mens en nu het dier. Het je inzetten voor de vrijheid van anderen is misschien wel de beste zingeving die de mens aan zijn eigen leven kan geven. Het is in ieder geval de beste manier om vrijwillig en vrijblijvend ook iets goeds van andere mensen terug te verwachten en levert een schoon geweten op.

Lekker kunnen koken is leuk voor jezelf en anderen. Vegetariër of veganist zijn en geen huisdieren houden onder vervelende omstandigheden zijn gezonde en zorgeloze manieren om de eigen vrijheid en die van het dier te waarborgen. Het voorkomt verveling in situaties zoals hiervoor beschreven. Het zijn maar een paar voorbeelden van een moderne en sociale invulling van vrijheid en respect (gepaste afstand).

Verveling in de bio-industrie

Het dier in de bio-industrie wordt weliswaar (krap) gehuisvest en gevoerd, maar wordt geacht in haar of zijn korte leventje alleen maar veel en snel te produceren of snel op te groeien tot slachtrijpe leeftijd. Hele dagen niets te hoeven of te mogen doen, weliswaar hun natje en droogje verzorgd ("vrij" gehouden), is een vreselijk leeg en saai leven en is daarom een van de grote bezwaren tegen de bio-industrie. Moeite om verveling onder landbouwdieren te voorkomen wordt door veehouders nauwelijks gedaan. Slechts een futiele en minimale ingreep als het verstrekken van ruwvoer aan varkens of een bal of een speelketting wordt gezien als afdoende om verveling en daaruit voortkomende afwijkende gedragingen te voorkomen.
Als uiting van stress en verveling gaan zeugen, die hele dagen en bijna hun hele leven tussen stangen doorbrengen, op de stangen bijten en zuigen. Deze bezigheid is vrijwel hun enige afleiding.
In groepen gehuisveste dieren als mestvarkens gaan uit verveling en agressie op elkaars staarten zuigen en bijten. Deze worden daarom uit voorzorg gecoupeerd.
Beter ware het dat de dieren niet verveeld zouden raken, omdat zij (buiten) voldoende afleiding zouden vinden in een natuurlijke omgeving. Die wekt hen op om hun natuurlijke gedrag te vertonen: scharrelen, wroeten, rennen, stofbaden nemen, grazen etc.. De natuurlijke situatie maakt het mogelijk om de intrinsieke geaardheid van het dier tot ontplooiing te brengen. Hiertoe in staat zijn is de/een intrinsieke waarde voor/van het dier.
Het creëren van natuurlijke omstandigheden kost geld, natuurlijk, maar is dat onoverkomelijk? En: is het wel nodig om zoveel dieren te eten als voedsel? Is het wel sociaal om zoveel (70%) dieren extra te houden onder minimale omstandigheden in een land om de afzetmarkt van een ander land te kunnen veroveren?

Dit artikel is ook beschikbaar via printing on demand als onderdeel van een boek.